Kadâ unên eš_prìšlo vrÿme za_âryu zminìt (kada je došlo vrijeme za odlazak), unên glavâš Harvâtje Marjakÿr eš_dâl prontàt unê šèsne noâvje ud_šedmòri vèle mihyrûni (njihov admiral Hrvoje je spremio veliku flotu od sedam velikih jedrenjaka), seunê navakÿre esû zakantàli švojû goângu ˙˙Marjàni – Marjàni˙(svi su pomorci zapjevali svoju himnu “Marjani, Marjani”).

Neki od ovih izraza nas je možda podsjetio na govor naših baka ili djedova, posebno, ako smo živjeli na hrvatskim otocima. Sad se možda pitamo, zašto o tome ne znamo nešto više… zašto je to, tek skoro ugasla iskra u našem pamćenju.
 

Jedan od odgovora je jugo-slavenska jezična dogma koja se provodila, skoro kroz, cijelo 20. stoljeće, eliminirajući sve one koji bi pokušali iztraživat vlastitu kulturu, naslijeđe, jezik izvan nametnutog, jugoštokavskog Vukopisa (= Vlahÿska bješÿd).

Cakavizam ili bodulska cakavica je najneobičniji tip hrvatskih dialekata koji je književnim jekavskim gradjanima od svih naših govora najteže razumljiv; mnogi laici, čak i neki lingvisti o tom “čudnom” govoru imaju niz predrasuda i umjesto proučavanja, cakavizam  je dosad većinom bio prešućen i odbačen kao nepravilna deformacija.

“Najotkačeniji” i štokavcima jedva razumljivi tip cakavizma postoji u brzim “bodulskim” govorima Komiže na Visu (tzv. komyzônska cokavica) i Baške na Krku (veyska scakavica), čiji se govornici bore s našim književnim standardom zamalo, kao s nekim stranim jezikom.

Gan-Veyãn (bodulski govor)

Ozbiljna istraživanja, posebno u zadnjih dvadesetak godina, na nekim, od vanjskih utjecaja, zatvorenim sredinama, donose i određene rezultale.
Tako je dosad u bodulskom cakavizmu, oko Baške na otoku Krku, te Rabu, popisano 28 700 riječi, od kojih su tek 2/5 slavenske riječi, dok je 31% čakavske, 6% slične kajkavskom, a tek 4% jugoštokavske izoglose. Romanizmi su zastupljene s oko 35%.

Nasuprot tome, 1/4 ili 23% veyskog rječnika su indoiranski i mezopotamski prapovjesni arhaizmi uključivo indovedske, staroperzijske, hetitske, akadosumerske i ine prapovjesne izoglose iz Starog istoka. Zajedno s antičkim klasicizmima iz latinskoga, starogrčkog i etrurskog, sav predslavenski antički dio veyskog leksika obuhvaća ukupno 1/3 ili čak 37% ovdašnjega arhajskog rječnika, pa je zato taj veyski rječnik izrazito najarhaičniji predslavenskog tipa u cijeloj Hrvatskoj.

Medju starijim glagoljskim spomenicima ovdje je dakako najvažnija Bašćanska ploča čiji stvarni tekst odgovara reliktnom pradialektu Gan-Veyãn, što je omogućilo takodjer i drukčije, novo očitavanje Bašćanske ploče, prema domaćem govoru, što je dosta različito od dosadašnjih tumačenja jugoslavista.

Najvrijedniji dio veyske kulturne baštine je desetak krčkih legendi “Vêyske Povêde”, epski ciklus je prastaroga ranoslavenskog i predslavenskog iskona, pa bogatstvom i složenim stilom daleko odskače iznad seljačkih bajki kod inih Slavena i znatno je bliži nordijskim Sagama, te starogrčkoj Ilijadi i Odiseji.

Vêyske Povêde (Bodulske/krčke legende)

Prema vjerojatnom vremenskom slijedu, javljaju se kao najraniji prehistorijski mitovi indovedskog iskona, onda klasične antičke legende kroz liburnijsku i iranohrvatsku predaju predslavenskog iskona, koje upućuju na gibanja naših antičkih predaka u starom vijeku, te mladje srednjovjeke legende uglavnom, iz doba starohrvatsko kraljevstva Trpimirovića i Arpadovića.
Možda najzanimljivija od njih, koja zbog poklapanja s nekim povijesnim izvorima, ima značenje polulegende, je Legenda o pomorskim Matanima

U nastavku, možemo pratit uz štokavski prijevod, reliktni pradialekt Gan-Veyãn (rečenicu po rečenicu – izvornik u plavom)

Legenda o pomorskim Matanima i gradu Koryntija (štokavski prijevod početnoga antičkog poglavlja):
Povêda ud_Matânih navakÿreh tar_Urih-Kworÿta˙

“To je pradavna legenda o prvim bodulskim plovidbama po Crnom moru i istočnom Sredozemlju.
Vô_eš seunâ štoâra povêda ud_parvànjeg vêyskog navÿga vaõn Pônt tar_Levânt.
 

U prastaro doba su pretci Bodula boravili kao pomorski Matani na zapadu Pontskog gorja (Kavkaz ?) uz Azovsko more.
Vaunê parvànje vrymjâ štoâri Veyàne bìhu stavâli koti_Matâne navakÿre vazahõy ud_Pônskeh Hlâmi kadÿ_eš unê muõri Mićapônt˙
 

Tu su plovili i ribarili, a takodjer su jašili na konjima po okolnim istočnim pustarama.
Undÿ Matâne bìhu navigàli tar_peškàli, taroscè esu_yzdìli kolotôrno na_yzdèneh vanêh zihòdneh pustòših.
 

Kada im je stiglo vrijeme za selidbu, njihov admiral Hrvoje je spremio veliku flotu od sedam lijepih jedrenjaka koji su se zvali:
Kadâ unên eš_prìšlo vrÿme za_âryu zminìt, unên glavâš Harvâtje Marjakÿr eš_dâl prontàt unê šèsne noâvje ud_šedmòri vèle mihyrûni  ky_esû sezvâle˙
 

admiralski Glavni brod (Sionâv), veliki Razarač (Dragaãr), veća Brodina (Noavýna), manji Brodić (Mićanâv),
Sionãv ud_marjakÿra, parvãd Šuêra, vèli Dragãar, štoâra Noavÿna, Mićanãv,
 

dvojni Blizanac (Dvõydi), pilotski predvodnik (Šwera) i sedmi brod čije je ime zaboravljeno, jer je putom potonuo.
duplÿca Dvõydi tar_uõn šêdmi cigòvo ymê eš_pozâbjeno, aš_seyõn eš_putên potunÿl.
 

Jednoga lijepog proljetnog dana, svi su pomorci zapjevali našu himnu Marjàni-Marjàni!
Jenôg šèsneg dnevâ va_protulèti, seunê navakÿre esû zakantàli švojû goângu ˙˙Marjàni – Marjàni˙;

Svaka se posada ukrcala na svoj brod, odvezali su konope u luci i razapeli jedra.
sekâ šûrma sejê imbarkàla va_švojû noãv tar_esû udmolàli cìme va_pôrtu, oscé esu_udpârli mihÿrje.

Potom je sva flota isplovila pa su godinu dana jedrili preko sedam mora sve do otoka Krka.
Ontrátt seunê noãvje bìhu šlećà tar_potlèn unê esû mihyràli letodân škrôzi šète muõri šuê do_segâ Karkâ.

Na tom dugom putu im je glavni pokazatelj bila zvijezda Tohôrnica (Sjevernjača):
a_semû dàlgen navÿgu seunê nebêšne navodÿla unên bìhu žvezdÿ tar_nasvalÿto Tohôrnica (caterèć danàska Tramuntâna)˙

kad su isplovili, ona im je na Crnom moru bila iza krme, a kada su stigli na Jadran – tu im je svijetlila ispred pramca.
kadâ esu_pârtili va_Tjarnemorù unâ eš_bîla zâda po_karmÿ, ma_kadâ esu_arivàli va_Sinjemorù unâ eš_bîla šprÿda po_prôvi.

Tu su većinom plovili podalje od obale pa su im glavni vodič i zaštitnik bili dobri duh pomorstva Kulàp i ribarski duh Macarôl koji im je osigurao obilje ribe za hranu.
Undÿ esû pjutòšto navigàli dàlgo ud_krâjeh, kadÿ unên bìhu peyãr tar_padrôn uõn Khulàp tar_Macarôl, ky_unên eš_sigurâl cûda rybôj za_ÿšt.

Nasuprot ovih su naše pomorce na pučini uništavali morski zlodusi Štrigûn i Orkûl koji su ih napadali olujama, orkanima i golemim valovima.
Kûntra ovêh dobrêh yâmni, unê esû popadàli tar_ruinàli hudòbne mòrne mràti kakô Štrigũn tar_Orkũul zi_šyûnih, nivêrah tar_vèleh marètah.
Kada su prešli pučinu Sredozemlja, jedrili su uz Talijanski rt (Apulija), gdje su ušli na Sinjemôri (Jadran).
Kadâ esu_pasàli uõn kulàp ud_Velemorâ, unê esû mihyràli lajunâ artÿna ud_Artalÿah tar_esû vlêzli vaunê Sinjemôri, caterèć danàske Môre Adriânsko.

Tamo su po jugu jedrili na sjever uz Vlaško primorje (Albanija) i duž Dalmacije (Delmatýa) s lijepim otocima,
Undÿ esû šèsno navigàli vatohôr z’jûgon va_jadrâh lajunê Krâje Vlahÿske tar_mejunê šèsne skôpje ud_Delmatÿe,

gdje se na sjeveru vide snježni vrhunci Vlaškog gorja (? Dinaridi).
kadÿ eš_vît vatohôr unê vàrhe šenygàve ud_Vlahÿskeh Hlâmi.

Napokon su tih 6 brodova uoči zime izmedju Lošinja i Dugog otoka dojedrili na Kvarner, gdje je na zapadu poluotok Istra,
Najpòtle esu_pasàli mejunê înšule Ošôr tar_Velaskopâl tar_spodžimÿ šeštòri noãvi esu_prišlÿ vaõv Kvarnâr, kadÿ_eš vazahõy unâ artÿna Yštrâ

a na istoku planina Belevýć (Velebit).
tar_vazihòd helãm Belevÿć.

Ovi su pomorci na Kvarner donesli naš bodulski govor i glagoljsko pismo.
Sẽy navakÿre zisebûn esu_parnèšli oscé Gan-Veyãn tar_glagôlsku bùkvicu vaõv Kvarnâr.

Dolaskom na Kvarner su naši pomorci završili svoju dugu plovidbu i svaki brod se iskrcao na jedan otok,
Ve_navakÿre ovdÿ esu_finìli šuõj dàlgi navÿg tar_esû sezbarkàli sekÿ noãv va_jenôj înšuli ud_Kvarnarà˙

a admiral Hrvoje s glavnim brodom pristao je na najveći otok Khârk (Krk).
Harvâtje Marjakÿr zi_švoÿn mihyrûnen Sionãv eš_zibrâl za_stavàt sionvèli skopãal Khârk.

Kad su ovi Matani prvi puta stigli na Krk, taj otok nije bio kamenit kao danas nego je bio većinom obrastao zelenom travom,
Kadâ Matâni navakÿre bìhu parvÿć prišlÿ naõn skopãal Khârk, sÿa înšula ontrátt ny_bîla kamênska koti_danàs, leh_bìše pjutòšto pokrÿta zi_želènun tarvûn

gdje je paslo mnoštvo zlatnih ovaca koje je čuvala lijepa Vila u bijeloj haljini.
kadÿ eš_pâšlo cûda žloâteh kÿšjeh keunê eš_têndila unâ šèsna Divÿca va_bokâni barhâni.

Matani su tamo htjeli izgraditi svoj grad i Vila im je izabrala lijepo mjesto pored izvora na najistočnijem rtu Sokôlu.
Matâne esu_utêli undÿ storìt švoẽ ûri tar_Divÿca eš_unên zibràla šèsno meštô za_zidàt poli_bujmèra z’vodûn, vaõn sionzihòdni ârt ud_Karkâ carekû Sokuõl.

Medjutim im je Vila zabranila da se okreću i gledaju njezine ovce, ali oni nisu poštovali tu zabranu.
Meytên Divÿca eš_unên zikratìla setornàt tar_gledìt unê žloâte kÿšje, ma_Matâni nišuné baćilàli uõv impâć.

Kada su se okrenuli i ugledali zlatne ovce, ove su se smjesta pretvorile u bijelo kamenje i odonda
Kadâ unê esû_se ubarnùli, seunê kÿšje va_hÿp esû_se transformàle va_unê bokâne kôguli tar_potlèn tegâ

je otok Krk većinom prekriven kamenjem, iz kojega su Matani izgradili svoj grad …”
siõn skopãl Khârk eš_pjutòšto kamênski. Potlèn navakÿre esu_rabìli ve_kôguli za_zidàt švoẽ Uri-Kvorÿta …

Pripremio: M. Skitić

Share on Facebook

Post on X

Follow us

Save